مراتب استکمال نفس از نظر امام خمینی(س)
به اعتقاد امام، نفس ولیده ی طبیعت است و با حرکت جوهری از همین عالم شروع به حرکت می‌کند. تعلق نفس و بدن تعلقی ذاتی است و محال است که این دو از یکدیگر جدا شوند. در واقع بدن ماده و نفس صورت آن است و صورت و ماده در وجود با هم متحدّند. البته این به این معنا نیست که بدن و نفس هر کدام وجودی خاص و متباین از یکدیگرند، بلکه هر دو یک وجودند. با این لحاظ که جهت قوّه موجود، بدن و جهت فعلیّت آن نفس نام دارد. ( همان 59-62) موجود طبیعی با حرکت جوهری تدریجاً صعود و تکامل می‌یابد و هرچه که بیشتر صعود کند از طبیعت بیشتر جدا می‌شود و از جسم و از جسمانیت جدا می‌گردد. در نتیجه این ترقی، توجه به عالم غیب بیشتر می‌گردد و نفس از وسایل و آلاتی که برای تقویت جسمانیت و طبیعت است کمتر استعمال می‌کند. این آلات به تدریج و اندک اندک ضعیف می‌گردند تا آن جا که کاملاً از بین بروند. پس هنگامی که جنبه فعلیت که همان نفس است، قوی می‌گردد و مادّه تمام جهات بالقوه خویش را به فعلیت می‌رساند، بدن از بین می‌رود.
وضعیت نفس بعد از فاسد بدن
اما نفس با فساد بدن چه سرنوشتی پیدا می‌کند؟ آیا وی همچنان باقی می‌ماند؟ حق این است که با معدوم شدن بدن، نفس نیز از بین می‌رود؛ چرا که نفس به سبب استفاده و بهره اش از طبیعت و ماده به این نام خوانده می‌شود. حال که بدن از بین رفته نفس نیز از بین می رود. آن چه که باقی می ماند نفس فعلیت یافته‌ای است که اینک عقل نام دارد و موجودی مجرد است؛ در واقع موجودی روحانیه البقاست
مراتب نفس از نظر امام خمینی(س)
امام خمینی اقوال گوناگونی را در باب مراتب و درجات انسان بیان می‌کند. آن چه که از نظر وی مهم است این است که همه تقسیم‌بندی های صورت گرفته پیرامون مراتب انسان اعتباری است. به اعتقاد وی، انسان بنا به اعتباری دارای سه مقام است: مقام ملک و دنیا، مقام برزخ و مقام عقل و آخرت. همه مقامات فوق در انسان کامل به سه شکل جلوه پیدا می‌کند: مقام تعیّنات مظاهر، مقام مشیت مطلقه و مقام احدیت.
به اعتباری دیگر، انسان دارای چهار مقام است: ملک, ملکوت، جبروت و لاهوت. (همان). همچنین انسان می‌تواند مطابق با حضرات خمس دارای پنج مقام باشد: شهادت مطلقه، غیب مطلق، شهادت مضافه، غیب مضاف و کون جامع.
عارفان اسلامی سخن از هفت شهر عشق یا صد منزل و یا هزار منزل بر زبان آورده‌اند و انسان می تواند مطابق آن ها دارای هفت مقام، صد مقام و یا هزار مقام باشد
